-Κύριε Κοκκινάκο είστε ψυχίατρος, Δ/ντης ΕΣΥ, πρόεδρος της Τ.Ε.Ψ.Υ. νομού Χανίων, αλλά κυρίως ένας μάχιμος ψυχίατρος, ένθερμος υποστηρικτής της ιδέας κατάργησης του Ασύλου; Γιατί πρέπει να καταργηθεί το Άσυλο;

Απάντηση:

-Γιατί το ψυχιατρείο ως ολοπαγές κλειστό ίδρυμα, έχει χάσει πλέον τον θεραπευτικό του ρόλο. Θεραπεία στο Άσυλο σημαίνει αλλοτρίωση, αποξένωση, απώλεια της αυτονομίας, της αυτεξουσιότητας και της ελεύθερης δράσης. Σημαίνει εγκατάλειψη από το μικροκοινωνικό οικογενειακό περιβάλλον αλλά και από το ευρύτερο κοινωνικό. Ο άρρωστος απογυμνωμένος από επιβεβαιώσεις, ικανοποιήσεις και άμυνες, υφίσταται περιορισμό των ελευθεριών, κοινή στρατοπεδική διαβίωση, αυθαιρεσίες της διοικητικής, νοσηλευτικής και ψυχιατρικής εξουσίας, με μηδενική διαπραγματευτική δύναμη, με απώλεια της ικανότητας συνειδητοποίησης του δικαιώματος, γίνεται κυριολεκτικά άθυρμα του θεσμού. Ενός θεσμού με έντονα φυλακτικά και όχι θεραπευτικά χαρακτηριστικά. Στο ψυχιατρείο, η έννοια της «θεραπείας» έχει μια μονομέρεια, που τελικά καταλήγει σε «μη θεραπεία». Απλά ο ασθενής περιορίζεται και αποκόπτεται από το κοινωνικό σώμα.

Ερώτηση:

-Ο κόσμος ρωτά: Είναι ρεαλιστική η κατάργηση του Ασύλου; Και οι ασθενείς τι θα γίνουν; Τι θα γίνει με τους έντονα διαταραγμένους; Τους επικίνδυνους;

Απάντηση:

-H περίπτωση της Κρήτης απαντά στο ερώτημα. Είναι δυνατή η υπέρβαση του Ασύλου. Δεν είναι σωστός ο όρος κατάργηση. Καλύτερα να μιλάμε για υπέρβαση του Ασύλου. Που πάει να πει: Αναίρεση των ιδρυματικών αντανακλαστικών, αντικατάσταση της ιδρυματικής ψυχιατρικής και του Ασύλου με ένα δίκτυο κοινοτικών δομών που θα απαντά σε κάθε ψυχιατρικό αίτημα σφαιρικά και ολοκληρωμένα. Επομένως η έννοια της πραγματικής ψυχιατρικής μεταρρύθμισης αφορά κυρίως την αλλαγή του ιατρικού – νοσοκομειοκεντρικού μοντέλου με στροφή στην κοινότητα μέσω της οργάνωσης αυτού του δικτύου υπηρεσιών στα πλαίσια του τομέα.

Αυτό που ρωτάτε εσείς για το θέμα της επικινδυνότητας, φρονώ πως μέσα από ένα ανοιχτό, φιλελεύθερο, κοινοτικό δίκτυο υπηρεσιών με φιλικότητα για τους χρήστες, το θέμα της επικινδυνότητας θα μειώνεται και δεν θα αυξάνει.

Διότι οι ασθενείς που προβαίνουν σε ακραίες, παραπτωματικές συμπεριφορές προέρχονται από την υποομάδα των ασθενών χωρίς παρακολούθηση. Αυτή λοιπόν η ομάδα σε ένα ανοικτό δίκτυο, λογικό είναι να υποθέσει κανείς ότι θα μειώνεται.

Ερώτηση:

-Τα τελευταία 2 χρόνια η πιο συνηθισμένη λέξη στην Κρήτη είναι η λέξη ψυχιατρική μεταρρύθμιση, τι σημαίνει τελικά αυτή η λέξη;

Απάντηση:

-Έχετε δίκιο. Αλλά η λέξη ψυχιατρική μεταρρύθμιση είναι ένα νόμισμα «υποτιμημένο», και τελικά υποτιμήθηκε το κεφάλαιο «ψυχιατρική», υπάρχουν σήμερα πολλές εκδοχές της μεταρρύθμισης και τελικά αυτή η λέξη κατέληξε να μην σημαίνει τίποτε. Διότι τι τελικά εννοεί ο καθένας λέγοντας ψυχιατρική μεταρρύθμιση είναι ένα πολύ ασαφές πράγμα. Άλλοι εννοούν το φτιασίδωμα των πιο ακραίων και σκανδαλωδών πλευρών του Ασύλου, άλλοι το κλείσιμό τους λόγω δημοσιονομικών επιλογών, μειώσεως του κόστους, άλλος εννοεί την παράλληλη λειτουργία κοινωνικών δομών και Ασύλων σε βάση συγκοινωνούντων δοχείων, και άλλος εννοεί την αντικατάσταση του Ασύλου με ένα πλέγμα κοινοτικών δομών. Με αυτή την τελευταία εκδοχή ως θεωρία γίνεται ότι γίνεται τα τελευταία χρόνια στην Κρήτη. Και δεν είναι θέμα 2 ή 5 ετών, αλλά 15 ετών, και θα διαρκέσει τουλάχιστον άλλα 15 χρόνια.

Ερώτηση:

-Γιατί θα χρειαστούν 30 χρόνια γι αυτή την αλλαγή;

Απάντηση:

-Γιατί για να ευοδωθεί αυτή η αλλαγή του τοπίου του συστήματος ψυχιατρικής φροντίδας, πρέπει να αλλάξει το ψυχιατρικό σκέπτεσθαι, πρέπει να αλλάξει η ψυχιατρική κουλτούρα, πρέπει να αλλάξει το «ψυχιατρικό παράδειγμα», το «επιστημονικό υπόδειγμα» εννοώ. Και αυτά είναι βαθιά πράγματα που απαιτούν χρόνο.

Ερώτηση:

-Κ. Κοκκινάκο, γιατί βρίσκεται ως αρνητικό φαινόμενο την παράλληλη λειτουργία Ασύλων και κοινοτικών δομών; Τα τελευταία χρόνια έγιναν πάρα πολλές κοινοτικές δομές, είναι κακό αυτό;

Απάντηση:

-Θα σας απαντήσω. Εσείς τι νομίζετε; Τα Άσυλα, τις αποθήκες ψυχών όπως έχουν ονομαστεί, τις έφτιαξαν κάποιοι κακοί, διαστροφικοί συνάδελφοι; Όχι βέβαια. Δεν πρέπει να εξηγήσουμε τα πράγματα με την κακία των ανθρώπων. Τις αποθήκες ψυχών, τις «Λέρους», τις έφτιαξε η ψυχιατρική δύο ταχυτήτων, διότι αυτή κατασκευάζει τους ασθενείς δύο κατηγοριών, τους έχοντες «επιστημονικό ενδιαφέρον» και τους αζήτητους. Αυτούς που η επιστήμη δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Διότι η «Λέρος» δεν είναι τόπος αλλά τρόπος να ασκεί κανείς τη ψυχιατρική. Είναι τι επιστημονικό υπόδειγμα χρησιμοποιεί κανείς στην άσκηση της καθημερινής ψυχιατρικής. Έχομε ανάγκη από ένα δίκτυο υπηρεσιών ανά τομέα που θα απαντά σε κάθε ψυχιατρικό αίτημα. Δεν θα επιλέγει, δεν θα διαχωρίζει τους ασθενείς. Διότι αν διαχωρίζει δεν παίρνει την ευθύνη, εγκαταλείπει· όταν για τη δομή μου ο ένας ασθενής κρίνεται κατάλληλος ενώ ο άλλος όχι, αυτόματα υπαινίσσομαι την αναγκαιότητα κάποιου χώρου αποθήκευσης. Να λοιπόν γιατί δεν έχει σημασία τι δομές γίνονται αλλά πως λειτουργούν.

Ερώτηση:

-Έχετε πει δύο τρεις φορές τη λέξη τομέας, είναι τόσο σημαντικό αυτό;

Απάντηση:

-Απολύτως. Η έννοια του τομέα μετατρέπει την ανευθυνότητα ή την ευθυνοφοβία σε μια ηθική της ευθύνης, του καθήκοντος, της πραγματικής βοήθειας που πρέπει να δίνομε στους ασθενείς μας. Ο τομέας και η τομεοποίηση, δηλαδή ένα πλέγμα δομών που θα δίδει υπηρεσίες στα πλαίσια μίας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής χωρίς εξαιρέσεις, χωρίς αποκλεισμούς, χωρίς παραπομπές, δεν είναι μια απλή διοικητική πράξη. Αν επρόκειτο για αυτό το πράγμα τότε θα είχε γίνει τόσα χρόνια τώρα. Άλλωστε είναι νόμος του κράτους. Αλλά είναι μια θεμελιώδης θεραπευτική αρχή και προϋπόθεση για τη θεραπευτική συνέχεια και την ολοκληρωμένη φροντίδα. Είναι μια αξία που εμπλέκει και κινητοποιεί την κοινότητα ως συλλογικό υποκείμενο. Είναι η αρχή για τη συγκρότηση ενός σφαιρικού θεραπευτικού πεδίου στον αντίποδα της ιδρυματικής ψυχιατρικής και του Ασύλου. Οι κοινοτικές δομές όταν δεν λειτουργούν τομεοποιημένα, σαν «ολικές υπηρεσίες» ενισχύουν την ιδρυματική ψυχιατρική έστω και αν δεν το παραδέχονται. Αυτός είναι ο λόγος που (για τον οποίο) ακόμα δεν έχει πραγματοποιηθεί. Στην Κρήτη, ξεκινήσαμε από την τομεοποίηση, το θεωρούμε ως αρχή και προϋπόθεση της μεταρρύθμισης. Κάθε νομός με τις δομές του, θα δίδει φροντίδα στους ασθενείς που τη ζητούν, χωρίς εξαιρέσεις, χωρίς παραπομπές.

Ερώτηση:

-Έχουν δημιουργηθεί αυτές οι δομές; Ποια είναι η πραγματική κατάσταση τώρα που μιλάμε;

Απάντηση:

-Αυτή τη στιγμή έχει γίνει το 50% των δομών περίπου. Δεν είμαι σε θέση να σας πω ακριβώς. Πρέπει να γίνουν δομές στο νομό Λασιθίου που αυτή τη στιγμή ο νομός εξυπηρετείται από το Ηράκλειο, και πρέπει να γίνουν κάποιες δομές και στο Ρέθυμνο, που αυτή τη στιγμή ο νομός εξυπηρετείται από τα Χανιά. Αλλά αυτά θα γίνουν. Το μείζον θέμα όμως είναι η αλλαγή της νοοτροπίας. Το ουσιαστικό διακύβευμα της μεταρρύθμισης είναι η αλλαγή της ψυχιατρικής κουλτούρας. Από το νοσοκομείο στην κοινότητα, απ το νοσοκομειακό κρεβάτι στη δουλειά της θεραπευτικής ομάδας, από την απλουστευτική απάντηση του εγκλεισμού στη λειτουργία μιας σύγχρονης ψυχιατρικής που θα καλύπτει τις ανάγκες του ψυχικά ασθενή, εκεί που κατοικεί και εργάζεται. Η ιδρυματική ψυχιατρική σαν απάντηση στον άρρωστο είχε ένα άθλιο κρεβάτι. Αλλά είχε τουλάχιστον ένα άθλιο κρεβάτι. Η σύγχρονη ψυχιατρική πρέπει να του δώσει μια ολοκληρωμένη φροντίδα.

Ερώτηση:

-Δηλαδή;

Απάντηση:

-Δηλαδή πρέπει να επαναορίσομε την έννοια της θεραπείας. Θεραπεία στη ψυχιατρική δεν σημαίνει μια απλή διάγνωση και μια καλή φαρμακοθεραπεία μόνο. Σημαίνει μέριμνα για το πώς θα ζήσει ο ασθενής που πάσχει από βαριάς ψυχωτικής μορφής νόσο, τι εισόδημα θα έχει, τι στηρίγματα, ψυχοσυναλλαγές, κοινωνικές επαφές, φίλους, ενδιαφέροντα , μια ομαλή, φυσική, κοινωνική ζωή. Όλα αυτά εμπεριέχονται σε αυτό που λέμε θεραπεία στην ψυχιατρική.

Ερώτηση:

-Βάζετε δηλαδή το θέμα της αποκατάστασης. Να φροντίζομε δηλαδή και για τις επιπτώσεις τις νόσου, τα υπολείμματα που θα αφήσει στον άρρωστο.

Απάντηση:

-Η ψυχιατρική όταν δεν είναι αποκαταστασιακή δεν είναι ψυχιατρική. Για μένα, όλα αυτά που είπα, εμπεριέχονται στην έννοια της θεραπείας. Η ψυχιατρική δεν πρέπει να ασχολείται μόνο με τα συμπτώματα του αρρώστου –χωρίς να υποτιμώ καθόλου αυτό το μέρος, το αντίθετο μάλιστα- αλλά και με τις ανάγκες του. Άλλωστε κάθε αίτημα για θεραπεία έχει ισχυρές κοινωνικές προσμίξεις.

Ερώτηση:

-Δηλαδή;

Απάντηση:

-Δηλαδή αυτό που πολιτογραφεί κάποιον ως άρρωστο, δεν είναι τα συμπτώματα του, αλλά αν η συμπεριφορά (που του διακινούν) ενοχλεί τους άλλους κυρίως. Το αίτημα για θεραπεία δεν διαμορφώνεται μόνο από όρους ψυχοπαθολογίας αλλά και από κοινωνικούς όρους.

Ερώτηση:

-Αυτό δεν έχει προσμίξεις «ιδεολογικές»;

Απάντηση:

-Ε και λοιπόν; Η ψυχιατρική δεν είναι μια «καθαρή» επιστήμη, όπως όλες οι ανθρωπιστικές επιστήμες άλλωστε. Δεν μπορεί να λειτουργεί σε «κοινωνικό κενό». Δεν είναι πάντα κακή η ιδεολογία.

Ερώτηση:

-Μήπως είστε αντιψυχίατρος;

Απάντηση:

-Κοίταξε. Δεν πιστεύω ότι ανεκαλύφθησαν πρώτα οι ψυχίατροι, οι οποίοι στη συνέχεια ανακάλυψαν την ψυχική νόσο. Αλλά αν ψυχιατρική σημαίνει βία, καταστολή, εγκλεισμό και ψυχοφάρμακο, ναι τότε είμαι αντιψυχίατρος. Αλλά αν ψυχιατρική σημαίνει και ευθύνη και συνοδοιπορία με τον άρρωστο στην οδύνη του, στο δικαίωμα του, στην κάρπωση αυτού τους δικαιώματος, τότε είμαι ψυχίατρος.

Ερώτηση:

-Στην Κρήτη αυτή τη στιγμή από όσο ξέρω ζουν σε διάφορες στεγαστικές δομές πάνω από 200 χρόνιοι ασθενείς. Τι γίνεται με αυτούς; Ζουν καλά; Ή υπάρχει αυτό που λέμε νεοϊδρυματισμός;

Απάντηση:

-Θέλω να είμαι ειλικρινής μαζί σας. Η κατάσταση στις διάφορες δομές δεν είναι ιδανική. Υπάρχουν δομές που λειτουργούν άριστα, άλλες που λειτουργούν ικανοποιητικά και άλλες που απλώς αποκέντρωσαν το Άσυλο με ένα τρόπο. Αλλά η αντιιδρυματική λειτουργία δεν είναι κάτι που αγοράζεται με χρήματα, αλλά καταχτιέται στην καθημερινή λειτουργία. το πόσο καλά θα πάει μια δομή, δεν εξαρτιέται κυρίως από τους ασθενείς, αλλά από την επάρκεια , την εμπειρία και τη διαθεσιμότητα της θεραπευτικής ομάδας. Πάντως η χειρότερη δομή είναι καλύτερη από το «καλύτερο» τμήμα χρόνιων του παλιού ψυχιατρείου. Πολλές φωνές κριτικής προς τι ς υπαρκτές αδύνατες πλευρές στη λειτουργία των στεγαστικών δομών μπορούν να μεταφραστούν και ως άμυνα και ως αντίσταση στην αλλαγή. Αλλά κι αυτό είναι μέσα στο παιχνίδι.

Ερώτηση:

-Μια άλλη ερώτηση: Μιλήστε μου για την πραγματικούς κινδύνους αυτού του εγχειρήματος στην Κρήτη.

Απάντηση:

-Στην Κρήτη θέλομε να λειτουργήσει ένα σύστημα ψυχιατρικής φροντίδας χωρίς ψυχιατρείο, αυτό θα αποτελέσει και πρόκριμα για μελλοντικούς σχεδιασμούς και για αλλού. Οι κίνδυνοι είναι πολλοί. Μπορεί να υπάρξουν παλινδρομήσεις . Ζούμε σε ένα τοπίο όπου οι πόροι περιορίζονται, όπου οι μειοψηφίες απωθούνται στο κοινωνικό περιθώριο, και επομένως, επειδή ο χώρος των ψυχικά ασθενών είναι χώρος με «χαμηλή διαπραγματευτικότητα» μπορεί να υπάρξει περιορισμός πόρων, και πραγματικός κίνδυνος για την όλη υπόθεση της μεταρρύθμισης

Η ψυχιατρική κουλτούρα επίσης που παραμένει εν πολλοίς με τα παλιά αντανακλαστικά είναι ένας άλλο κίνδυνος. Διότι ο άνθρωπος είναι το ουσιαστικό υποκείμενο κάθε νέας συμπεριφοράς.

Ερώτηση:

-Είναι πρότυπο η Κρήτη ως προς το σύστημα ψυχικής υγείας;

Απάντηση:

-Αυτό μόνο ως κρατική προπαγάνδα το εκλαμβάνω. Περισσότερο πάει να καλύψει τις πραγματικές ελλείψεις του κοινοτικού δικτύου παρά να περιγράψει την πραγματικότητα. Αντί να μιλάμε για πρότυπα, καλύτερα να διαθέσουμε πόρους να φτιαχτεί αυτό το «δίκτυο δομών» που θα αναιρέσει στην πράξη τον ιδρυματισμό και τον νεοϊδρυματισμό. Πρέπει σε όλη την Κρήτη να φτιαχτεί αυτό το δίκτυο, και πρέπει να ενθαρρυνθούν οι επαγγελματίες να λειτουργούν αντιιδρυματικά.

Ερώτηση:

-Δηλαδή;

Απάντηση:

-Δηλαδή η μεταρρύθμιση είναι ένα τρόπος και όχι ένας τόπος. Αν δεν αλλάξουμε την λειτουργία π.χ. των ξενώνων, απλώς θα αποκεντρώσουμε το Άσυλο. Και αυτός ο κίνδυνος υπάρχει.

Ερώτηση:

-Στην τελευταία συνάντηση έγινε σύγκριση της Κρήτης με το μοντέλο της Τεργέστης, τι έχετε να πείτε για αυτό;

Απάντηση:

-Να γελάσω.. κοιτάξτε, θεωρώ τον Φράνκο Μπαζάλια ως τον πιο ριζοσπάστη ψυχίατρο που έχει εμφανιστεί ποτέ. Τίποτε άλλο δεν έχει λοιδωρηθεί τόσο όσο το Μοντέλο της Τεργέστης. Ο ίδιος ο Μπαζάλια έχει περάσει δύο φορές από δίκη. Ολόκληρη η ψυχιατρική κοινότητα πολέμησε λυσσαλέα το πείραμα της Τεργέστης, γιατί ανέτρεπε το «ψυχιατρικό παράδειγμα» που είχε στο κεφάλι της. Μόλις πέρυσι, μετά την αποτυχία όλων των συστημάτων στην Ευρώπη -διότι παντού στην Ευρώπη υπάρχουν Άσυλα-, η παγκόσμια οργάνωση υγείας (ΠΟΥ) πρότεινε το μοντέλο της Τεργέστης ως πρότυπο σύστημα ψυχιατρικής φροντίδας. Ήλθε με ένα τρόπο δηλαδή η δικαίωση.

Αν πάει κανείς στην Τεργέστη θα δει πως δουλεύει στην πράξη μια άλλη ψυχιατρική, φιλελεύθερη, ανατρεπτική, θεραπευτική και όχι θεραπαινίδα της κοινωνικής κανονικότητας. Θα δει πως δουλεύει μια ψυχιατρική χωρίς εγκλεισμό. Θα δει επαγγελματίες αφοσιωμένους, διαθέσιμους, θα δει θεραπευτικές ομάδες να «κολυμπούν» μέσα στη κοινότητα λύνοντας τα προβλήματα των ανθρώπων. Εμάς η δουλειά της Τεργέστης μας εμπνέει και προσπαθούμε, προσπαθούμε να αρχίσομε κάτι που αυτοί το έχουν ολοκληρώσει. Αλλά έχομε ακόμα πολύ δρόμο. Και πολλούς κινδύνους.

Ερώτηση:

-Μιλήσαμε για αυτούς τους κινδύνους αλλά θα ήθελα να ρωτήσω για την πολιτική. Κατά τη γνώμη σας υπάρχει σταθερή βούληση για κλείσιμο του ψυχιατρείου; Διότι στην τελευταία συνάντηση ακούσαμε ότι μέχρι το 2010 θα κλείσουν όλα τα ψυχιατρεία της Ελλάδας. Τι λέτε γι' αυτό;

Απάντηση:

-Λέω ότι και πάλι είμαι αναγκασμένος να μιλήσω για «διγλωσσία της πολιτικής». Φρονώ ότι η πολιτική ηγεσία του υπουργείου δεν πιστεύει σε αυτή τη θέση αλλά την εκφέρει για λόγους σκοπιμότητας, τελευταία μιλάει για μεταρρύθμιση της μεταρρύθμισης, δηλαδή να δώσουμε στην έννοια μεταρρύθμιση ένα άνευρο, αφυδατωμένο, περιεχόμενο χωρίς «ακραίες» θέσεις, να αφαιρέσουμε τις «ουτοπίες» περί κατάργησης του Ασύλου, κλπ. Διότι για να καταργηθούν τα Άσυλα στην Ελλάδα σημαίνει μια στοχευμένη σ' αυτό πολιτική διαρκείας και πόρους. Σημαίνει σύγκρουση κυρίως με το ψυχιατρικό κατεστημένο, με όλο το σώμα της Ακαδημαϊκής ψυχιατρικής. Αυτό θα έχει κόστος και η κυβέρνηση νομίζω δεν είναι διατεθειμένη να το αναλάβει. Η άποψη για κλείσιμο των ψυχιατρείων μπορεί να προβάλλεται από μια μειοψηφική αριθμητικά ομάδα, στην οποία έχω την τιμή και την τύχη να ανήκω, αλλά διαθέτει μια ηγεμονική ιδεολογικά και μια ισχυρή επιστημονικά θέση, αλλά δυστυχώς δεν έχει την πολιτική δύναμη να επιβάλλει ριζοσπαστικές λύσεις. Όμως στην Κρήτη θα αγωνιστούμε να «μεγαλώσουμε» αυτό το βρέφος που μόλις τώρα εγεννήθη και μάλιστα «πρόωρα».

Ερώτηση:

-Γιατί πρόωρα;

Απάντηση:

-Γιατί αυτό που τώρα ζείτε εσείς έχει βέβαια ιστορία 15 ετών αλλά για να αλλάξει η κουλτούρα θα χρειαστούν τουλάχιστον όπως είπαμε πολλά χρόνια ακόμα.. Η Τεργέστη που πριν αναφέρατε είναι ιστορία 30 χρόνων αλλά μόλις πρόσφατα καθιερώθηκε ως ένα μοντέλο που αξίζει να το προσέξει κανείς.

Ερώτηση:

-Τελικά είστε αισιόδοξος ή απαισιόδοξος;

Απάντηση:

-Θα σας απαντήσω με μια φράση του Μπαζάλια: «Στην απαισιοδοξία της λογικής, αντιπαραθέτω την αισιοδοξία της πράξης».