Συνέντευξη στην Πυξίδα

Απάντηση: Στα Χανιά και στην Κρήτη γενικότερα έγινε κάτι που δεν έχει ξαναγίνει στην Ελλάδα. Οραματιστήκαμε μια ψυχιατρική χωρίς ψυχιατρείο και την πραγματώσαμε. Στην Κρήτη εδώ και 5-6- χρόνια δεν υπάρχει ούτε μια κλίνη στο ψυχιατρείο. Μια ολόκληρη περιφέρεια λειτουργεί χωρίς ψυχιατρείο και αυτό το στοιχείο έχει μια αξία για την θεωρία. Δηλαδή μπορούμε παντού χωρίς ψυχιατρείο.

Επίσης στην Κρήτη λειτουργεί η τομεοποίηση. Κάθε νομός, κάθε τομέας δίδει την φροντίδα που χρειάζεται σε όποιον τη ζητήσει. Τέρμα οι παραπομπές, οι μεταγωγές, οι παραπομπές των ασθενών που τροφοδοτούσε η ψυχιατρική της ανευθυνότητας. Εδώ μιλάμε για την ψυχιατρική της θεραπευτικής ευθύνης. Κάθε τομέας έχει την ευθύνη των ασθενών του χωρίς επιλογή να στείλει αλλού – πού άραγε – τον ασθενή του.

Αυτά τα δυο στοιχεία διαφοροποιούν και κάνουν μοναδική την περίπτωση της Κρήτης.

2.Ερώτηση: Γιατί το ψυχιατρείο είναι τόσο κακό;

Απάντηση: Το ψυχιατρείο είναι το Βατερλό της ψυχιατρικής και των ψυχιάτρων. Το ψυχιατρείο δεν θεραπεύει. Διαχειρίζεται ότι είναι ενοχλητικό για την κοινωνία και κρύβει ό,τι οι άνθρωποι θέλουν να κρύψουν. Μην ακούτε τις φωνές κριτικής που δήθεν επικαλούνται επιστημονικά κριτήρια. Τι θα κάνουμε τους χρόνιους, τι θα κάνουμε τους επικίνδυνους, μας λένε χρόνια ''έγκριτοι'' ακαδημαϊκοί ψυχίατροι. Η σχιζοφρένεια μπορεί να είναι χρόνια ασθένεια, όμως ο χρόνιος ασθενής είναι μια κατασκευή της ψυχιατρικής. Όπως ο διεγερτικός και ο επικίνδυνος. Επικίνδυνος γίνεται ο ασθενής όταν η ψυχιατρική τον παραμελεί και δεν φροντίζει.

Το παράδειγμα των Χανίων δείχνει ότι όλα αυτά είναι στερεότυπα της ψυχιατρικής, τα οποία τα περνά και στην κοινωνία. Τι κάνουμε 6 χρόνια με τους επικίνδυνους και τους χρόνιους; Μια χαρά το νέο, ανοιχτό, κοινοτικό πλαίσιο τους ''διαχειρίζεται''. Ένα σύστημα ανοιχτό ίσα-ίσα επειδή είναι πιο φιλικό και πιο προσβάσιμο στους ασθενείς θα μπορούσε να πει κανείς ότι μειώνει αυτό που μερικοί ονομάζουν ''επικινδυνότητα''.

3.Ερώτηση: Είναι αντιθεραπευτικό το Άσυλο;

Απάντηση: Απολύτως. Η ψυχιατρική το δέχεται γιατί αφ' ενός εκτελεί το διαμεσολαβητικό της κοινωνικό ρόλο, αφ' ετέρου ''εισπράττει'' απ' αυτό, αφού αυτή η μονοδιάστατη, βιολογική αντιμετώπιση της τρέλας, ο εγκλεισμός και ο αποκλεισμός του ασθενούς, επειδή είναι ''αποτελεσματικοί τρόποι'' ''αποδεικνύουν'' ότι η ψυχιατρική είναι επιστήμη. Αλλά και η κοινωνία ικανοποιείται αφού όταν υπάρχει ο τόπος της τρέλας πάει να πει ότι εδώ που κατοικούμε εμείς οι λογικοί δεν υπάρχει τρέλα!!

Κοιτάξτε όταν τον άρρωστο τον περιορίζομε, τον απομονώνομε, του τονίζομε το αλλόκοτο, το απρόβλεπτο, το ανεύθυνο της κατάστασης του. Αυτό και μόνον μας αρκεί. Θεραπεία είναι να βάλεις τον άρρωστο σε ένα πλαίσιο όπου θα αναλάβει την κοινωνική και υπαρξιακή του ευθύνη. Να του πεις δηλαδή, άλλο αρρώστια και άλλο ευθύνη. Αυτό είναι θεραπεία. Αυτό λειτουργεί θεραπευτικά. Διότι είναι αλήθεια. Δεν είναι χαρακτηριστικό της αρρώστιας η ανευθυνότητα, η ανικανότητα. Αυτά είναι ψυχιατρικό και κοινωνικό στερεότυπο. Δεν είναι η αλήθεια.

4.Ερώτηση: Και ο ΚΟΙΣΠΕ;

Απάντηση: Ωραία, τώρα ήρθαμε στο θέμα μας. O ΚΟΙΣΠΕ (Κοινωνικός συνεταιρισμός περιορισμένης ευθύνης) είναι δράση θεσμοθετημένη με νόμο πριν 4 –5 χρόνια. Ο ΚΟΙΣΠΕ είναι μετεξέλιξη και η συνέχεια των θεραπευτικών συνεταιρισμών που λειτούργησαν σε όλη την Ελλάδα από πρωτοπόρους επαγγελματίες υγείας. Στα Χανιά υπήρχαν αυτοί οι συνεταιρισμοί και στην ακμή τους απασχολούσαν 30- 40 χρόνιους ασθενείς. Τα Χανιά υπήρξαν πρωτοπόρα σε αυτόν τον τομέα. Τώρα οι συνεταιρισμοί αυτοί μετεξελίχθηκαν στον ΚΟΙΣΠΕ. Αυτή τη στιγμή ο ΚΟΙΣΠΕ Χανίων διαθέτει πέντε τομείς (δομές) δραστηριοτήτων. Ένα κατάστημα δώρων μέσα στην Αγορά των Χανίων (Φυλλοτόμος Μνήμη), ένα κυλικείο στο Κέντρο Ψυχικής υγείας Χανίων στην οδό Κροκιδά 25 , μια γκαλερί έργων τέχνης στην Καλλιτσουνάκη και Δημοκρατίας , ένα πλυντήριο αυτοκινήτων στους χώρους του ΘΨΠΧ και ένα μοντέρνο πλυντήριο (μηχανοποιημένο) στους χώρους του Γενικού Νοσοκομείου Χανίων.

Σε όλους τους τομείς αυτούς απασχολούνται ψυχικά ασθενείς και αμείβονται για την εργασία τους .

5. Ερώτηση: Πρόσφατα άκουσα και τον Γενικό Γραμματέα να αναφέρεται στον Τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας και να δίνει ως παράδειγμα τους ΚΟΙΣΠΕ. Τι συμβαίνει;

Απάντηση: Η Κρατική Εξουσία καλόν θα είναι να μην κάνει αναφορές στους ΚΟΙΣΠΕ όταν στριμώχνεται με τα μέτρα του ΔΝΤ αλλά να κοιτάζει τους ΚΟΙΣΠΕ με πραγματικό ενδιαφέρον, χρηματοδοτώντας τους. Διότι το θέμα της χρηματοδότησης δεν έχει λυθεί. Υπάρχουν προβλήματα οικονομικά στους ΚΟΙΣΠΕ. Πρέπει να προβλεφθούν πόροι και από τον κρατικό προϋπολογισμό και όχι μόνο απ' τα επιδοτούμενα προγράμματα , διότι αυτά κάποτε τελειώνουν . Οι ΚΟΙΣΠΕ δεν πρέπει να λειτουργήσουν ως άλλοθι αλλά ως πλαίσιο προοπτικής και παραγωγής νοήματος για τους αρρώστους μας. Τότε έχει νόημα η αναφορά μας στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας.

6. Ερώτηση: Μπορείτε με δυο λόγια να μου πείτε την φιλοσοφία του ΚΟΙΣΠΕ; είναι παραγωγική δραστηριότητα ή θεραπευτικό πρόγραμμα;

Απάντηση: Είναι και τα δυο μαζί, συγκροτώντας ένα τρίτο . Είναι ένα πλαίσιο έξω από τις ανθρωποβόρες σχέσεις της ελεύθερης αγοράς , παραμένοντας παραγωγικό και ένα πλαίσιο θεραπευτικό χωρίς την «φροντίδα» του Ασύλου.

Είναι ένας χώρος όπου δίδει μόνιμη θέση εργασίας σε ασθενείς και κινείται στον αντίποδα της εργασιοθεραπείας ή της μαύρης απλήρωτης εργασίας που γίνεται μέσα στα άσυλα, ή της «προεπαγγελματικής εκπαίδευσης» κάποιων επιδοτούμενων προγραμμάτων τα οποία μετά τη λήξη τους άφηναν τους ασθενής μετέωρους ...

Όμως είναι και ένας χώρος – εργαστήριο νέων ιδεών και παραγωγής μιας νέας αντιιδρυματικής κουλτούρας όπου καταρρίπτονται τα στερεότυπα ότι ο ασθενής δεν είναι ικανός για εργασία , ότι πρέπει να εγκλειστεί και αποκοπεί από το κοινωνικό σώμα, ότι είναι επικίνδυνος και πάει λέγοντας.

Είναι ένας χώρος που διαμορφώνει όχι μια κουλτούρα ομοιότητας αλλά μία κουλτούρα της διαφορετικότητας. Διαμορφώνει δηλαδή μια άλλη πρόταση πολιτισμού.

7.Ερώτηση: Η εργασία είναι θεραπευτική δηλαδή.

Απάντηση: Όχι. Η εργασία δεν είναι θεραπευτική. Η απλήρωτη εργασία μπορεί να είναι - και είναι - μηχανισμός παραγωγής αρρώστιας και όχι υγείας . Ποιος δεν θα αρρώσταινε αν δούλευε χωρίς να αμείβεται;

Η αμειβόμενη εργασία είναι θεραπευτική διότι και τονίζει την αυταξία του ανθρώπου του δημιουργεί ελπίδα , κίνητρο και προοπτική.

Πολλές βιολογικές θεραπείες (φάρμακα) μπορεί να στοιχίζουν και 500 € μηνιαίως. Είναι ακριβά πλέον τα ψυχοφάρμακα. Όμως οι κατευθύνσεις της Ιατρικής , η έρευνα , ο προσανατολισμός της , τα θεραπευτικά εργαλεία και τα θεραπευτικά πεδία κινούνται πλέον από μεγάλα οικονομικά συμφέροντα και όχι από τους ρομαντικούς διοπτροφόρους ερευνητές των εργαστηριακών υπογείων. Καταλαβαίνετε...

Τι λέτε αν στους πένητες , παρίες και αποκλεισμένους από την κοινωνία ψυχικά ασθενείς , δεν χορηγούσαμε τα φάρμακα των 500 € μέσω των ταμείων , αλλά τα χρήματα αυτά τα δίναμε σαν οικονομικό βοήθημα , το αποτέλεσμα δεν θα ήταν καλύτερο; Με 500 € μηνιαίως θα «ξεχνούσαν» την τρέλα τους. Όμως ζούμε στη εποχή της τεχνοεπιστήμης , των «ειδικών» της ανάπτυξης και του σημερινού τεχνικού πολιτισμού. Δυστυχώς .

8.Ερώτηση:Ας κλείσουμε τη συνέντευξη με μια ακόμη απορία. Έξι χρόνια έχει κλείσει το ψυχιατρείο αλλά ακόμα υπάρχουν φωνές κριτικής για το εγχείρημα. Γιατί;

Απάντηση: Φωνές κριτικής θα υπάρχουν πάντα. Στην αρχή όλοι ήσαν ενθουσιασμένοι με το κλείσιμο του ψυχιατρείου. Όμως το αξίωμα του Πουανκαρέ λέει ότι «Αν στη θέση μιας παλιάς ιδέας βάλεις μία καινούργια χωρίς να πετάξεις την παλιά, στο τέλος θα αναγκαστείς να πετάξεις την καινούργια». Πολλών η τωρινή συμπεριφορά εξηγείται με το αξίωμα αυτό. Δεν μπόρεσαν να ξεπεράσουν το ασυλικό μοντέλο και η ιδρυματική ψυχιατρική αναδύεται ξανά στην καθημερινή κλινική πράξη. Είτε στον ξενώνα, είτε στον ΚΟΙΣΠΕ, είτε σε οποιαδήποτε κοινοτική δράση. Διότι η Λέρος δεν είναι τόπος, αλλά τρόπος να ασκεί κανείς την ψυχιατρική. Θέλει πολλή προσπάθεια για να αλλάξει το ψυχιατρικό παράδειγμα (εννοώ το επιστημονικό υπόδειγμα της ψυχιατρικής). Όμως αυτό είναι το διακύβευμα. Αυτό είναι η πραγματική ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Όχι τα κτήρια και οι υποδομές αλλά η νοοτροπία των ανθρώπων.

Κοιτάξτε, υπάρχουν πάρα πολλοί λόγοι, πολλοί άνθρωποι να νοσταλγούν είτε ρητά είτε υπόρρητα το ασυλικό παρελθόν. Γύρω από την διατήρηση και λειτουργία του Ασύλου εκινείτο ένα ολόκληρο πλέγμα συμφερόντων. Ιδιοτέλειες υλικές αλλά και ψυχολογικές που πολλές φορές είναι δυνατότερες των υλικών. Όποιων τα συμφέροντα επλήγησαν έχουν κάθε λόγο να νοσταλγούν το παρελθόν. Όμως δεν το λένε καθαρά, αλλά εκφέρουν ένα μασκαρεμένο όχι στη μεταρρύθμιση λέγοντας ένα αμφιλεγόμενο ναι μεν αλλά. Βρίσκουν αδυναμίες , προβλήματα κ.λ.π. Αλλοίμονο αν δεν υπήρχαν λάθη. Αλλά άλλο η διόρθωση των λαθών και άλλο λαθολογία που στοχεύει δόλια στο παρελθόν. Στον ψυχιατρικό Καιάδα. Στο σύγχρονο Αμπού-Γκράιμπ. Είναι κρίμα που υπάρχουν και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι σε αυτήν τη κατηγορία.Πέραν όλων αυτών υπάρχουν και οι αφελείς – λίγοι αλλά υπάρχουν και αυτοί που δε γνωρίζουν....

9.Ερώτηση: Δηλαδή τα πράγματα έχουν πολύ βελτιωθεί. Είναι καλύτερα τώρα;

Απάντηση: Η ερώτηση πρέπει να συμπληρωθεί «καλύτερα για ποιόν;» Γιατί για μερικούς μπορεί τώρα να είναι πιο «δύσκολα». Αλλά αν μιλάτε για τους ασθενείς, καλύτερα να τους ρωτήσετε οι ίδιοι ξέρουν. Πέρα από όσα επιτηδευμένα, υπερβολικά η κακόβουλα λέγονται από τους διάφορους. Πώς είναι τα πράγματα στο διαμέρισμα ρώτησα το Γιάννη (έναν για χρόνια έγκλειστο που τώρα ζει σε ένα διαμέρισμα) απάντησε «Παραμερίζω το κουρτινάκι από το τζάμι του παραθύρου και βλέπω τον κόσμο έξω!! Πραγματικό . Θαύμα. Ποτέ δεν το περίμενα ». Αυτό είναι η απάντηση. Διότι το άσυλο κακοποιεί , καταστρέφει το φυσικό δηλαδή την μεταφυσικότητα και το θαύμα του κόσμου.

10.Ερώτηση: Μερικοί σας κατηγορούν ότι κάνετε ακτιβισμό. Τι έχετε να πείτε;

Απάντηση: Πράγματι μερικοί «καθαροί » επιστήμονες μας κατηγορούν για ακτιβισμό. Αν όμως η ψυχιατρική ρίχνει τους ανθρώπους στο άσυλο στην απαξίωση και στην αναξιοπρέπεια δεν θέλω να είμαι τέτοιος ψυχίατρος. Αντίθετα α ν ο ακτιβισμός τους βγάζει από το τέλμα και τους επαναφέρει στην κοινωνία όπως έγινε στα Χανιά τότε ναι είμαστε ακτιβιστές.

11.Ερώτηση: Μπορεί να ξανανοίξει το ψυχιατρείο;

Απάντηση: Είναι δύσκολο αλλά μπορεί. Γιατί η ψυχιατρική των δύο ταχυτήτων και των δύο κατηγοριών ασθενών είναι ηγεμονεύουσα στις μέρες μας. Ποιος ενδιαφέρεται για τους ψυχικά ασθενείς, για ανθρώπους δηλαδή χωρίς καμία διαπραγματευτικότητα ; Δεν βλέπετε τι γίνεται γύρω μας;

Η ψυχιατρική θέλει πολυτελείς, κοινοτικές, «ελαφριές» δομές για μια κατηγορία ασθενών (νευρωσικους και ήπιες ψυχώσεις) και θέλει και το Άσυλο για τους «ανίατους» , τους «τρελούς», τους «επικίνδυνους», τους «ενοχλητικούς». Αυτούς που δεν έχουν κανένα «επιστημονικό ενδιαφέρον». Αυτό δεν το τεκμηριώνει με κοινωνικούς όρους βέβαια αλλά με «επιστημονικούς». Αλλοίμονο.

Όμως το παράδειγμα της Κρήτης θα τους είναι πάντα ένα εμπόδιο για τα σχέδια τους. Όσο για την κοινωνία και για τους πολίτες, ο καθένας μας θα πρέπει να γνωρίζει ότι το υγιές από το άρρωστο στην ψυχιατρική δεν χωρίζονται με ένα βαθύ χαντάκι αλλά από μια πολύ λεπτή γραμμή. Είναι εύκολο κανείς να την περάσει. Και τότε; Τότε θα θέλει όχι εγκλεισμό και τιμωρία αλλά συνοδοιπορία για να αντέξει την ψυχική οδύνη.

12.Ερώτηση: Πώς οι πολίτες μπορούν να βοηθήσουν τον ΚΟΙΣΠΕ;

Απάντηση: Από άποψη και από συμφέρον όχι από φιλανθρωπία και ελεημοσύνη. Να επισκεφθούν τον ΚΟΙΣΠΕ και να αγοράσουν κάτι γιατί θα τους αρέσει και θα το βρουν οικονομικά συμφέρον. Και μετά θα έρθει ο έρως ...

13.Ερώτηση: Δηλαδή;

Απάντηση: Δηλαδή η τρέλα δεν είναι κάτι ξένο, εχθρικό, αλλά κάτι δικό μας, οικείο και πολλές φορές ιαματικό. Ας θέλομε τον τρελό στα κάγκελα, λέμε αυτός είναι τρελά ερωτευμένος, αυτό το φόρεμα σου πάει τρέλα, κ.λ.π.

14.Ερώτηση: Τελειώνοντας ένα σχόλιο.

Απάντηση: Σήμερα στους καιρούς των αδιεξόδων, των οικονομικών κρίσεων και των συναισθηματικών παγετώνων, μας χρειάζονται δίκτυα, συλλογικότητες, μοίρασμα. Ο χώρος της κοινωνικής οικονομίας έχει να προσφέρει πολλές ιδέες και πολλές λύσεις.

Εγώ ανήκω σε μια γενιά που πρόλαβε την ανταλλακτική οικονομία (πάρε δύο αυγά και πήγαινε να φέρεις ζάχαρη από το μπακάλη μου έλεγε η γιαγιά μου), τη βιομηχανική επανάσταση και την μεταβιομηχανική κοινωνία της πληροφορικής και της τεχνητής νοημοσύνης. Πότε ήταν καλύτερα; Προχώρησε η κοινωνία; Τεχνολογικά ασφαλώς. Συνολικά όμως η απάντηση μένει μετέωρη...