Η τρέλα είναι τρόπος του υπάρχειν στον κόσμο

Τρίτη, 26 Ιούνιος 2007 05:15, Μαθιός Φρατζεσκάκης

Οι εξελίξεις στο χώρο της ψυχικής υγείας είναι ταχύτατες τα τελευταία χρόνια. Τομές, ανακατατάξεις αλλά και πολλά ερωτηματικά γεννιούνται σχετικά με το "που πάει" η ψυχική υγεία στη χώρα μας.

Από τους πλέον αρμόδιους ο συνομιλητής μας, ο ψυχίατρος Γιώργος Κοκκινάκος.

Ματθαίος Φραντζεσκάκης

Κύριε Κοκκινάκο, είστε ψυχίατρος, έχετε παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις στην Κρήτη, γιατί είστε τόσο υπέρ της κατάργησης του Ασύλου ; Τόσο κακό είναι το Άσυλο ; Άσυλο άλλωστε το λέμε. Βρίσκουν καταφύγιο οι άνθρωποι.

Άσυλο το λέμε βέβαια. Η λέξη σημαίνει ότι οι άνθρωποι βρίσκουν καταφύγιο. Αλλά υπάρχει και το χαμένο νόημα των λέξεων. Από χώρος καταφυγής έγινε χώρος βασάνων για τους ανθρώπους που έζησαν έγκλειστοι σε τέτοια ιδρύματα. Εκεί μέσα χάνει κανείς τα πάντα εκτός από τα λογικά του. Χάνει τα υπάρχοντα του, τους φίλους του, τα κοινωνικά και οικογενειακά του στηρίγματα, τις ψυχοσυναλλαγές του και τελικά ζει από συνήθεια.

Κατά καιρούς βγαίνουν στην επιφάνεια σκάνδαλα βέβαια. Αλλά μήπως αυτές είναι ακραίες περιπτώσεις ;

Μα η βία ενός ολοπαγούς ιδρύματος, δεν περιορίζεται μόνο στην ακραία σωματική βία, σεξουαλική κακοποίηση ή οποιαδήποτε άλλη άσκηση βίας.

Η εξοντωτική βία είναι η βία της καθημερινότητας μέσα στο Άσυλο.

Για σκεφτείτε. Θα σας καλύπτω τα έξοδα φαγητού αλλά εσείς ποτέ δεν θα διαλέξετε τι θα φάτε, θα σας καλύπτω τα έξοδα για το ντύσιμο σας αλλά εσείς ποτέ δεν θα διαλέξετε τι ρούχο θα φορέσετε. Θα σας καλύψω κατοικία αλλά εγώ θα σας λέω κάθε φορά πότε θα ξυπνήσετε, πότε θα κοιμηθείτε, πώς θα κινηθείτε.

Θα είστε σε ένα καθεστώς απαγορεύσεων, πειθαρχικών κανόνων, ετερονομίας και προστατευτισμού απόλυτου. Κάθε σας δραστηριότητα θα υπόκειται στην βούληση ενός άλλου. Δεν είναι η σίγουρη οδός για την τρέλα ; Για σκεφτείτε το ωραίο είναι ότι εμείς οι ψυχίατροι αυτό το λέμε θεραπεία. Ε, αυτό είναι μη θεραπεία. Ο χώρος του Ασύλου δεν έχει καμιά θεραπευτικότητα, πέραν του γεγονότος ότι καθημερινά συμβαίνουν αδικήματα εις βάρος ασθενών σε ότι αφορά τα ατομικά τους δικαιώματα και ελευθερίες. Δεν ποινικοποιούνται βέβαια διότι είναι η διαμεσολάβηση της ψυχιατρικής που τα ονομάζει "θεραπεία".

Δείτε τι γίνεται με τις καθηλώσεις, τις απομονώσεις και τα λοιπά περιοριστικά μέτρα. Δείτε τι γίνεται με τις μεταγωγές. Αυτά δεν προσβάλλουν μόνο την ψυχιατρική αλλά και τον πολιτισμό μας. Το να βάζουμε όλα αυτά τα θέματα σε παρένθεση δεν είναι και το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε ως επιστήμονες.

Εντάξει, για όλους αυτούς τους λόγους στα Χανιά το κλείσατε. Και τώρα τι γίνεται ;

Τώρα δώσαμε χρώμα στην πόλη!! Κυκλοφορούν όλοι ελεύθεροι έξω στην πόλη (αστειεύομαι). Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να φτιάξουμε ένα δίκτυο δομών ανά νομό (ΚΨΥ, ΨΤΓΝ και άλλες πιο δορυφορικές δράσεις) που θα αναλάβει να λύνει τα προβλήματα των ανθρώπων που πάσχουν ψυχικά και όχι με τον εγκλεισμό, αλλά με την έγνοια και την φροντίδα στον τόπο που ζουν και εργάζονται. Θα προλαβαίνουν την νοσοκομειακή νοσηλεία και θα φροντίζουν τον άρρωστο πριν την υποτροπή του, πριν το νοσοκομείο. Δεν χρειαζόμαστε κρεβάτι για να κάνουμε θεραπεία στην ψυχιατρική. Ο κ. Λιάκος, καθηγητής ψυχιατρικής, λέει ότι το κρεβάτι το έχουμε για να κοιμόμαστε!! Αλλά για να περάσουμε από την νοσοκομειοκεντρική αντίληψη στην ολική, σφαιρική φροντίδα στην κοινότητα, χρειαζόμαστε ένα άλλο ψυχιατρικό παράδειγμα.

Μια άλλη ψυχιατρική δηλαδή ;

Ναι. Η παραδοσιακή ψυχιατρική προσπαθεί να λύσει το πρόβλημα με το μοντέλο της αιτιοκρατίας (πρόβλημα-λύση). Αλλά αυτό είναι ατελέσφορο, να ερμηνεύσει και να λύσει τα προβλήματα των ανθρώπων.

Η παραδοσιακή ψυχιατρική παγιδεύεται πέραν τούτου στην πολύ μεγάλη αντίφαση της (θεραπεία – φύλαξη).

Δεν ξέρει τι να κάνει και τελικά καταντά να γίνεται θεραπαινίδα της κοινωνικής κανονικότητας. Δεν υπάρχει ιδιαίτερος δρόμος προς την τρέλα και στην τρέλα φτάνει κανείς από το δρόμο της λογικής.

Η τρέλα είναι τρόπος του υπάρχειν στον κόσμο. Ο άνθρωπος μέσα απ' αυτήν ικανοποιεί μια ανάγκη με μη "λογικό" τρόπο. Η ψυχιατρική πρέπει να τον βοηθήσει να εκφράσει την ανάγκη του με άλλον τρόπο. Και όχι να τον αποκόπτει, να τον περιορίζει, να τον εγκλείει.

Αυτό είναι ατελέσφορο. Θυμίζει κάποιον που προσπαθεί να βάλει ένα μεγαλύτερο κουτί μέσα σε ένα μικρότερο. Ο τρόπος αντιμετώπισης της τρέλας απ' την ψυχιατρική μοιάζει πολύ με τρέλα. Αυτό κάνει η ιδρυματική ψυχιατρική σήμερα.

Ο κόσμος πως ανταποκρίθηκε ; Μήπως θα έπρεπε να γίνει πιο πολλή ευαισθητοποίηση του κοινού ;

Ο κόσμος δεν θέλει ευαισθητοποίηση. Είναι ευαισθητοποιημένος. Η ευαισθητοποίηση είναι μια απάτη της ψυχιατρικής. Η ψυχιατρική πρέπει να πάψει να επιλέγει, να διαχωρίζει, να αποκόπτει, να εγκλείει και να περιθωριοποιεί. Τον άρρωστο που η ψυχιατρική περιορίζει, καθηλώνει, μεταφέρει με την κλούβα των μεταγωγών, κατασκευάζοντας την εικόνα του "απρόβλεπτου" και του "επικίνδυνου" μετά θέλει τον ίδιο άρρωστο να τον δεχτεί στην γειτονιά η στην πολυκατοικία του ο πολίτης. Εκείνο που χρειάζεται να γίνει είναι να πετάξει η ίδια η ψυχιατρική τα στερεότυπα απ' τις αποσκευές της και τις κατασκευές του χρόνιου, του διεγερτικού, του επικίνδυνου. Να εστιάσει στον άνθρωπο που πάσχει και να του καλύψει τις ανάγκες του, αλλά και την ιδιαίτερη, μη λογική ανάγκη που εκφράζεται μέσα από την τρέλα.

Πέραν τούτου οι αντιδράσεις του κόσμου είναι φυσιολογικές και εξηγήσιμες. Αντιδρά στο κλείσιμο του ψυχιατρείου. Ασφαλώς. Πρέπει να υπάρχει ο "τόπος της τρέλας", το ψυχιατρείο, γιατί αυτό πάει να πει ότι εδώ που κατοικούμε εμείς στον τόπο της λογικής "δεν υπάρχει τρέλα".Υπάρχει βέβαια κάτι πού χειρότερο της τρέλας "η τρέλα της λογικής". Μια ματιά στον σημερινό κόσμο βεβαιώνει του λόγου το αληθές. Αλλά και για τον ψυχίατρο η ύπαρξη του Ασύλου ως απλοποιητική μέθοδος αντιμετώπισης της τρέλας, ως τρόπος, είναι πειστικός. Βέβαια αν ανατρέξει κανείς στην ιστορία της ψυχιατρικής θα φρίξει με το τι κάθε φορά η ψυχιατρική πρότεινε σαν "επιστημονικό τρόπο" αντιμετώπισης της τρέλας. Και σήμερα οποιαδήποτε μέθοδος υπολείπεται οιουδήποτε ψυχικού συμβάντος και βιώματος. Δεν μπορεί να υπάρξει θεραπεία παρά μονάχα στο πεδίο της ελευθερίας, όπου ο άνθρωπος με το πρόβλημα δεν θα θεωρείται ανεύθυνος αλλά αναλαμβάνων ολόκληρη την υπαρξιακή του ευθύνη. Αυτό είναι θεραπεία.

Δηλαδή σήμερα είναι καλύτερα τα πράγματα ή χειρότερα ; Διότι υπάρχουν φωνές αμφισβήτησης για το εάν έπρεπε να κλείσει το ψυχιατρείο.

Και απαιτείται μια στρατηγική αντιμετώπισης των αντιδράσεων.

Οι φωνές κριτικής μπορεί να κινούνται στην σφαίρα της άγνοιας. Όπως π.χ. υπάρχουν μερικοί που λένε: πήρατε τους αρρώστους από τα 150 στρέμματα και τους βάλατε μέσα στους ξενώνες ; Τι να κάνουμε οι άνθρωποι που τα λένε έχουν επιφανειακή άποψη για την μεταρρύθμιση. Πήραμε τους ανθρώπους απ' τις απερίγραπτες συνθήκες του μεσαίωνα και προσπαθούμε να τους κάνουμε να ζήσουν ανθρωπινά.

Υπάρχουν φωνές κριτικής που κινούνται στο πλαίσιο των αντιδράσεων. Είναι ένα όχι στην αλλαγή μασκαρεμένο, μη διακριτό. Υπάρχουν βέβαια και όσοι είχαν συμφέρον απ΄ τη διατήρηση του Ασύλου. Πιστεύω και ελπίζω αυτές οι φωνές να είναι πολύ λίγες. Πρέπει βέβαια να είμαστε ασεβείς προς τις ιδέες. Οι στεγαστικές δομές μπορεί εύκολο να μεταμορφωθούν σε ασυλικά, κοινοτικά μορφώματα. Απλώς δηλαδή να αποκεντρώσουμε το Άσυλο. Το άσυλο δεν είναι τόπος αλλά κυρίως τρόπος να ασκεί κανείς την ψυχιατρική. Η ιδρυματική λογική μπορεί να μεταφερθεί στην κοινότητα αν υπάρχει στο μυαλό μας.

Υπάρχει κάποια συνταγή για το μέλλον ;

Υπάρχει το αξίωμα του Πουανκαρέ αυτού του μεγάλου Γάλλου μαθηματικού που πάνω του στηρίχτηκε η θεωρία σχετικότητας του Αϊνστάιν. "Αν δίπλα σε μια παλιά ιδέα βάλεις μια καινούργια χωρίς να πετάξεις την παλιά, σε λίγο θα αναγκαστείς να πετάξεις την καινούργια". Η παλιά ιδέα είναι η ψυχιατρική με ψυχιατρείο. Η καινούργια η ψυχιατρική χωρίς ψυχιατρείο. Στην Κρήτη ως μοναδική περίπτωση στην Ελλάδα υπάρχει εδώ και 2 χρόνια ψυχιατρική χωρίς ψυχιατρείο. Είναι ένα όραμα που άρχισε να γίνεται πραγματικότητα.

Αυτό το δίκτυο που λέτε, γίνεται ; Υπάρχει ;

Αυτή είναι μια καλή ερώτηση. Η κυβέρνηση πρέπει να εγκαταλείψει την αμφιθυμία της και να δώσει χρήματα να γίνει αυτό το κοινοτικό δίκτυο. Μέχρι τώρα ο μετασχηματισμός στηρίχτηκε στις ιδέες μας και στην διαθεσιμότητα των εργαζομένων. Αλλά τώρα χρειάζονται χρήματα. Να γίνει το ΨΤ στο Ρέθυμνο και ένα ΚΨΥ στον Αγ. Νικόλαο. Αλλιώς σε λίγα χρόνια η αναγκαιότητα του Ασύλου θα είναι προ των πυλών. Μόνο που εμείς με την αδιαφορία μας και την μη διάθεση πόρων θα την έχουμε προκαλέσει. Αυτά είναι κρίσιμο θέμα και το Υπουργείο πρέπει να βοηθήσει.

Πολλοί ρωτούν, ποια είναι τα κίνητρά σας, γιατί υπερασπίζεστε τόσο πολύ μια πολιτική ψυχιατρική, ψυχιατρική των δικαιωμάτων;

Θα σας πω. Όταν πριν μερικά χρόνια πήραμε τότε αρχικά 10 ασθενείς από το τμήμα χρονίων, τους αζήτητους, μεταξύ τους ήταν και ο Μανόλης ο Μπρόκος που είναι στο ψυχιατρείο 50 χρόνια, από 15 χρονών παιδί. Αυτούς τους ανθρώπους εκπαιδεύαμε να ξεφύγουν από την λαθροβίωση Του Ασύλου, αφού επανακτήσουν χαμένες δεξιότητες και επανενταχθούν. Συμμετείχε λοιπόν και ο Μανόλης στην πρώτη ομάδα της "επανένταξης" τότε που όλα έμοιαζαν όνειρο. Σιγά μη γίνει ο Μανόλης άνθρωπος, μου έλεγαν. Πριν από 1 χρόνο, ένα απόγευμα στο καφενείο του Κήπου παράγγειλα έναν καφέ και κοίταξα την εφημερίδα μου. Ήλθε το γκαρσόνι, μου φέρνει τον καφέ και λέει, ο καφές είναι κερασμένος από τον κύριο. Γυρίζω και βλέπω τον Μανόλη τον Μπρόκο, υπομειδιώντα. Και είναι αυτός ο γλυκότερος καφές που έχω πιεί στη ζωή μου.

Αυτή είναι η απάντηση μου στο ερώτημα σας.